Վիլ-Ժուիֆ հոգեբուժարանի արխիվները.Կոմիտաս

Հոդվածի հեղինակը Լիլիթ Եփրեմյանն է: Հոդվածը առաջին անգամ տպագրվել է 10.10.2001թ.-ին՝  «Նովոյե Վրեմյա» թերթում, ռուսերեն լեզվով: 

Ֆրանիսայում գործում է օրենք առ այն, որ  հոգեկան հիվանդի ծնունդից 150 տարի պետք է անցնի, որպեսզի նրա հիվանդություն թղթածրարը հնարավոր լինի օգտագործել: Սակայն շնորհիվ Վազգեն Ա. կաթողիկոսի միջամտության, հնարավոր էր դարձել թույլտվություն ստանալ՝ ուսումնասիրելու Վիլ-Ժուիֆ հոգեբուժարանի Կոմիտասի արխիվները:

Ստորև ներկայացնում ենք ուսումնասիրության արդյունքները:

Գուրգեն Մահարի. Մանկություն

Գուրգեն Մահարին իր «Մանկություն» պատմվածքում ներկայացնում է իր մանկությունը՝ թե ինչպես է այն անցել: Մահարին պատմում է, որ մանկության մեծ մասն անցկացրել է իր Յուղաբեր տատիկի տանը: Իրենց տունը շաբաթվա մեջ հազիվ մի երկու օր էր գնում, էն էլ՝ որպես հյուր:

«Սասնա ծռեր» էպոսը՝ արվեստում

Էպոսին բազմիցս անդրադարձել են կերպարվեստում (Հակոբ Կոջոյան, Երվանդ Քոչար, Մհեր Աբեղյան, Հրայր Իսաբեկյան, Արտաշես Հովսեփյան և ուրիշներ), երաժշտության մեջ (Գևորգ Բուդաղյանի «Խանդութ» երաժշտական կոմպոզիցիան՝ ըստ Ալեքսանդր Սպենդիարյանի երաժշտության, Էդգար Հովհաննիսյանի «Սասունցի Դավիթ» բալետ-օպերան և այլն), կինոարվեստում («Սասնա ծռեր», ռեժիսոր՝ Արման Մանարյան, 2010 թ., մուլտֆիլմ), թատրոնում։ 

Էպոսի կերպարներին անդրադարձել են նաև քանդակագործության մեջ, որի լավագույն նմուշներից է Դավթի՝ կայարանամերձ հրապարակում տեղադրված արձանը:

Սասունցի Դավթի արձանը կոփածո պղնձից և բազալտից արձան է, որի հեղինակը Երվանդ Քոչարն է, ճարտարապետը՝ Միքայել Մազմանյան։ Արձանի բնորդն է հանդիսանում ՀԽՍՀ ժողովրդական արտիստ Վանուշ Խանամիրյանը:

Արձանը տեղադրվել է 1959 թվականին Սասունցի Դավթի հրապարակում, երկաթուղային կայարանի առջև, փոխարինել է 1939 թվականից տեղադրված գիպսե տարբերակին։ Դավթի մարմինը շարժման մեջ է՝ պատրաստ մարտի: Նրա հեքիաթային ձին՝ Քուռկիկ Ջալալին, ծառս է եղել հսկայական բազալտե ժայռի վրա: Սմբակների տակ, ժայռի անկյունում բրոնզե թասն է՝ հայ ժաղովրդի համբերության խորհրդանիշը: Քանդակը տեղադրված է 25 մետր տրամագծով ջրավազանի կենտրոնում և պատվանդանի հետ ընդհանուր բարձրությունը 12,5 մետր է: Արձանը բազմաթիվ անգամ պատկերվել բացիկների և ամսագրերի շապիկներին, բուկլետներում, լուսանկարներում, գրքերի նկարազարդումներում և ճամփորդական ուղեցույցներում` դառնալով Երևանի խորհրդանիշներից մեկը:

Կարծում եմ, որ «Սասունցի Դավիթ» արձանը Երևանի ամենահաջողված արձաններից մեկն է, և երևի դա է պատճառը, որ արձանը պատկերվել է բացիկների, ամսագրերի շապիկների վրա, բուկլետներում և այլն: Նաև արձանը պատկերվել է Երևանի Մետրոպոլիտենի ժետոնների վրա: Բացի այս ամենից, կարևորն այն է, որ մեր Հայոց էպոսը, որը հնագույն էպոսներից է աշխարհում, իր հերոսներից մեկի՝ Սասունցի Դավթի քարե մարմնավորումն ունի Երևանում:

Human relationship

Project 1. Human relationship

Նախագիծ 1. Մարդկային փոխհարաբերություններ

My best friend

Hi. I’m Narek Sahakyan from “Mkhitar Sebastatsi” educational complex, High school. I think that everybody has friend. My friend is 14 years old. He is not very sociable. He is not realist or optimist, sometimes he is pessimist. Sometimes he thinks that everything will be bad and nothing will be succeeded. He is my best friend, and he had done a lot for me, but I had done a lot for him too. He is very adventurous, we have been in Zikatar (Zikatar is environmental centre near Ijevan) together and there we had spent 5 amazing day. At those days we recognized each other better.

At school he is very creative and analytical, he never done anything without before thinking about it. He is not very thoughtful. As he is very fair, he wants that everyone be fair and he wants that don’t be any unfair thing in the world.

He is very-very enthusiastic, because what he had done, he never said or thought that I must do something for his done. I think that's all about my friend.

Human relationship

Relationships are connection between persons. We share a relationship with our family, with friends and most important of all we share a relationship with God. Relationships can be personal, impersonal, close or distant. A personal relationship would be a relationship on your own personal time. An impersonal relationship would be a relationship with the public. A close relationship would be someone who lives close to you or a family member. A distant relationship would be a relationship you share with someone who you know who lives far away from you and you can only talk to them on the phone or through Internet. At birth, we experience our first relationship with our mother and as we grow up we will have a whole web of relationships. In human life, relationships are very important for human survival and development. A beautiful union exists between 3 relationships: a relationship with others, a relationship with oneself and a relationship with God, our father. It is clear, God created us to live in relationship with others, so why not make the best of it. When a relationship is loving and intimate we experience God through these relationships.

I think that relationship is one of the most important thing in the world. No one can live without friends. When we born, at first we had communicated with our parents. If you want to have friends, you have to communicate with others as well as you want that they interact with you. Every time we must keep relationship with God, it was also very important. We must give a lot time for relationship with friends, but never we must forget our parents.

Independent-անկախ

Sociable/communicative-շփվող
Unemotional-սառնասիրտ
Lucky-հաջողակ
Enthusiastic-աշխատանք է կատարում առանց վարձատրություն ակնկալելու, անշահախնդիր Realistic-ռեալիստ
Reserved-զգացմունքները ցույց չտվող
Thoughtful-մտածկոտ,խոհուն
Understanding-հասկացող
Indecisive-անվճռական
Imaginative-երազկոտ, երևակայող
Fair-արդար
Religious-կրոնասեր
Creative-ստեղծագործող
Analytical-վերլուծող
Adventurous-արկածասեր
Idealistic-իդեալիստական

Էներգետիկ ռեսուրսներ և աղբ

Էներգետիկ ռեսուրսներ
Նավթ, գազ, ածուխ: Սրանք երեք բնական ռեսուրսներ են, որոնք մենք՝ մարդ արարածներս օգտագործում ենք հնարավորինս շատ գումար ստանալու նպատակով: Ե՛վ նավթը, և՛ ածուխը, և՛ գազը շատ կարևոր են մեզ համար: Նավթի միջոցով ստանում ենք բենզին, որի միջոցով էլ աշխատում են մեր մեքենաները: Գազի միջոցով նույնպես աշխատում են մեր մեքենաները, և ի տարբերություն բենզինի, այս մեթոդն ավելի էժան է: Բացի այդ բնակչության մեծ մասը իրենց տները ջեռուցում են գազով: Ածուխի շնորհիվ աշխատում էին գնացքեր: Աշխարհում կան երկրներ, որտեղ ածուխով աշխատում են ՋԷԿ-երը, կաթսայատները, մի խոսքով՝ ածուխը օգտագործում են արպես վառելանյութ:

Հիմա այս ամենին նայենք էկոլոգի աչքով: Նավթաարդյունաբերությունը կարող է նաև մեծ աղետ հանդիսանալ կենդանական և բուսական աշխարհի համար: Օրինակ, եթե նավթահորը/նավթ հանող սարքը/ պայթի, ապա նավթը կխառնվի օվկիանոսի, ծովի ջրի մեջ և կենդանիները կթունավորվեն ու կենդանական աշխարհի եծ մասը կոչնչանա:

Իսկ այն գազը, որը մենք օգտագործում ենք, թունավոր է, և եթե շնչենք այն, ապա կթունավորվենք և, բնականաբար, կմահանանք: Պետք է շատ ուշադիր լինենք, որպեսզի մեր տներում գազի արտահոսք չլինի և չթունավորվենք:

Ածխի հանքերի երկու տեսակ կա՝ մեկում մի անցք են բացում և այդ անցքից հանում ընդերքի ածուխը, որի արդյունքում առաջանում են փլվածքներ: Իսկ մյուս դեպքում ծառահատումներ են իրականացնում, մեծ տարածքներ փորում և հանում ածուխը:

Աշխարհում չկա որևէ օգտակար բան, որը չունենա թեկուզ մի վնասակար կողմ, սակայն մենք պետք է փորձենք հնարավորինս քիչ վնասենք բնությանը:

Այլընտրանքային էներգիայի աղբյուր է քամին, արևը: Քամուց մենք ստանում ենք էներգիա հողմակայանների միջոցով, իսկ արևից՝ հատուկ արևային մատկոցների միջոցով, որը Հայաստանում այնքան էլ տարածված չէ, մինչդեռ մեր հարևան Թուրքիայում, գրեթե բոլոր տների տանիքներին կա արևային մատկոցներ:

Աղբի տեսակավորումը և այլն

Աղբը ունի մի քանի տեսակ.

Ø  Սննդային

Ø  Թղթի

Ø  Պլաստմասե իրերի

Ø  Պոլիեթիլենի

Երևի տեսակներն այսքանն են: Հայաստանը այն երկրներից է, որտեղ աղբի խնդիրը մեծագույն հիմնախնդիրներից է: Յուրաքանչյուր փողոցում կարող ենք գտնել թե ծխախոտի մնացորդներ, թե շշեր, թե այլ տեսակի աղբ: Սակայն մենք կարող ենք աղբը օգտագործելով շահույթ ստանալ՝ կարող ենք վերամշակել աղբը: Օրինակ՝ Հայաստանում գործում է CleanLand ընկերությունը, որը զբաղվում է աղբի վերամշակմամբ, հատկապես՝ պլաստմասե շշերի և պոլիեթիլենի տոպրակների: Գործարանում շշերը տեսակավրվում են ըստ գույների, ապա լվացվում և հատուկ սարքերով աղվում: Դրանք աղալուց հետո ուղարկում են տարբեր երկրներ, որտեղ էլ վերամշակելուց հետո, աղացած շշերից ստանում են սինթետիկ թելեր, սինտիպոն:

Ցավոք, բայց Հայաստանում չկա սննդային աղբ վերամշակող գործարան: Ըստ իս, սննդային աղբից կարող ենք ստանալ կենդանիների կեր, կարող ենք մեր սննդային աղբը վերամշակելով անվճար կերակրենք կենդանիներին, միգուցե կենդանաբանական այգու կենդանիններին, որոնք կերի պակաս հաստատ կունենան: Հուսանք, որ Հայաստանում մի օր կբացվեն տարբեր տեսակի աղբի վերամշակման գործարաններ:
Մեր կրթահամալիրում աղբամաններ չկան՝ աղբը տեսակավորում ենք և հնարավորին մեր աղբահանությունը կատարում անթափոն: Սննդային աղբով կենդանիներին կերակրում, պոիեթիլենի տոպրակներն ու պլաստիկ շշերը հանձնում CleanLand ընկերությանը, թուղթ մակուլատուրա հանձնում: Կոչ եմ անում մյուս դպրոցներոին ևս, որպեսզի իրենք էլ իրենց դպրոցներում աղբահանումը կատարեն հնարաորինս անթափոն: